Το Νησί μας
Ξεκινάμε την πολύ σύντομη αναφορά στην ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Ψαρών με κάποιες πολύ χρήσιμες πιστεύουμε πληροφορίες που αφορούν γενικότερα την εκπαίδευση στα Ψαρά τα προηγούμενα χρόνια.
Στην προεπαναστατική περίοδο λοιπόν τα παιδιά διδάσκονταν τα πρώτα γράμματα από τους μοναχούς και μέσα από τα ιερατικά βιβλία. Οι χώροι που φιλοξενούσαν τους μικρούς μαθητές ήταν τα μοναστήρια της Ζωοδόχου Πηγής και της Αγίας Τριάδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι οι Ψαριανοί γνώριζαν τα στοιχειώδη γράμματα, δηλαδή ανάγνωση και γραφή, ενώ δεν συνέβαινε το ίδιο και με τις Ψαριανές οι οποίες πλην ελαχίστων εξαιρέσεων παρέμεναν χωρίς τις στοιχειώδεις γραμματικές γνώσεις.
Με το πέρασμα του χρόνου γίνεται εντονότερη η ανάγκη για μια πιο οργανωμένη προσπάθεια στον τομέα της εκπαίδευσης, προκειμένου να διεκπεραιώνονται καλύτερα τα κάθε λογής σημαντικά έγγραφα, όπως ναυλοσύμφωνα κ.α. Την προσπάθεια αυτή αναλαμβάνει επί πληρωμή ο ιερομόναχος Γρηγόριος Μώρος και αργότερα ένας άλλος ιερομόναχος ο Νικηφόρος, άνθρωποι πολύ καταρτισμένοι και πολύ αγαπητοί στην τοπική κοινωνία. Το 1806 ο Ιωάννης Βαρβάκης χρηματοδοτεί τη λειτουργία σχολείου, το οποίο εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι την καταστροφή των Ψαρών (22 Ιουνίου 1824).
Όταν μετά το 1835 περίπου άρχισαν να επιστρέφουν οι Ψαριανοί στο κατεστραμμένο από τους Τούρκους νησί, λειτουργεί αμέσως ένα υποτυπώδες σχολείο και το 1875 καθήκοντα δασκάλου αναλαμβάνει ο Ανδρέας Βασιλείου, ο οποίος το 1901 αντικαθίσταται από τον ιερέα Ιωάννη Σακκά και το Χιώτη Μιχάλη Φωκίδη. Σαν διδακτήριο πλέον χρησιμοποιείται το προεπαναστατικό κτίριο που βρισκόταν βορειοανατολικά του ιστορικού ναού του Αγίου Νικολάου.
Μετά την απελευθέρωση των Ψαρών (21 Οκτωβρίου 1912), οι μαθητές μεταφέρονται στο κτίριο (κονάκι-παλιό σχολειό) που χτίστηκε με δαπάνη του ναυάρχου Νικόλαου Αποστόλη και στεγαζόταν προεπαναστατικά το Ναυτικό Επιμελητήριο του νησιού.
Το 1912 η εκπαίδευση περιέρχεται στη μέριμνα του ελληνικού κράτους και τίθεται ο στόχος της ανέγερσης ενός σύγχρονου σχολικού κτιρίου. Το 1926 λοιπόν ξεκινούν οι εργασίες ανέγερσης και με την συνδρομή του ελληνικού κράτους (300.000 δρχ), της κοινότητας των Ψαρών (70.000 δρχ), του ευεργέτη της κοινότητας Νικολάου Φιλίνη (5.000 δρχ), του Μητροπολίτη Καρδαμύλων, Βολισσού, Ψαρών και Οινουσσών Ιωακείμ Στρουμπή, αλλά και μεγάλου αριθμού κατοίκων που πρόσφεραν αγόγγυστα εθελοντική εργασία, αποπερατώνεται το 1928. Από τότε μέχρι σήμερα το Δημοτικό Σχολείο Ψαρών στεγάζεται στο ίδιο κτίριο.
Χτίστηκε ανατολικά του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου και του κτιρίου όπου συνεδρίαζε η Δημογεροντία και αργότερα η Βουλή των Ψαρών και δυτικά του οικοπέδου που υπήρχε το σπίτι του Κανάρη (καταστράφηκε ολοσχερώς το 1824). Είναι λιθόκτιστο και αποτελείται από δύο αίθουσες διδασκαλίας, ενός γραφείου για τους εκπαιδευτικούς και ενός διαδρόμου, ενώ διαθέτει και ευρύχωρη αυλή.
Μεγάλες καταστροφές υπέστη κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής όπου έγινε προσωρινός χώρος κατοικίας της γερμανικής φρουράς που έφτασε στο νησί το Μάη του 1941. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα λεηλασίας και βανδαλισμού ήταν η καταστροφή του υλικού του σχολείου και μέρος του αρχείου, η κλοπή της περίφημης και μεγάλης αξίας συλλογής νομισμάτων διαφόρων κρατών (1817 – 1940), καθώς και η καύση όλων των θρανίων για την παρασκευή του συσσιτίου τους!!
Γύρω στο 1965 και με την συνδρομή του συνδέσμου «Οι φίλοι των Ψαρών» με πρόεδρο το ναύαρχο κ. Ν. Παγκάρα, κατασκευάστηκαν στον αύλειο χώρο του σχολείου αίθουσα εκδηλώσεων (σήμερα στεγάζεται το Νηπιαγωγείο Ψαρών), τουαλέτες καθώς και μικρή οικία για την στέγαση των εκπαιδευτικών οι οποίοι αντιμετώπιζαν οξύ πρόβλημα, λόγω έλλειψης σπιτιών προς ενοικίαση. Σήμερα το σπίτι αυτό έπειτα από εκτεταμένη επισκευή που έγινε στεγάζει μία επιπλέον αίθουσα διδασκαλίας και το εργαστήριο πληροφορικής του σχολείου. Λόγω της παλαιότητας του κτιρίου έχουν γίνει εκτεταμένες επισκευές, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια (1976,1982,1994,1998,2002,2004,2008,2011,2013) με τη συμβολή του Δήμου Ψαρών και της Σχολικής Επιτροπής με αποτέλεσμα το διδακτήριο να βρίσκεται σε μια αξιοπρεπή κατάσταση.
Όλα αυτά τα χρόνια, που λειτούργησε στην αρχή σαν μονοθέσιο και έπειτα από λίγο σαν διθέσιο, σπουδαίοι εκπαιδευτικοί λάμπρυναν με την παρουσία τους το σχολείο και πρόσφεραν τα μέγιστα στη νεολαία και στον τόπο γενικότερα. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα πολύπλευρης και πολύχρονης προσφοράς είναι οι αείμνηστοι Δημήτριος Σπανός (1936-1951), συγγραφέας τριών υπέροχων βιβλίων σχετικά με την ιστορία, τη λαογραφία και τους αγωνιστές των Ψαρών, Ιωάννης Καλτσάς (1951-1965) καθώς και η Ελευθερία Σκαρβέλη-Κωνσταντάρα (1938-1962).
Η πληθυσμιακή αιμορραγία που δυστυχώς έπληξε το νησί τα τελευταία χρόνια δεν ήταν δυνατόν να μην αφήσει τα σημάδια της και στο Δημοτικό Σχολείο Ψαρών. Έτσι έχουμε μια σταδιακή μείωση του μαθητικού δυναμικού. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες σχολικές χρονιές με τον αριθμό των φοιτούντων μαθητών: Το 1930 μαθητές 108, το 1950 μαθητές 85, το 1960 μαθητές 54, το 1990 μαθητές 40, το 2005 μαθητές 30. Τη φετινή σχολική χρονιά 2013-2014 είναι εγγεγραμμένοι 25 μαθητές.
Τα τελευταία χρόνια πιστεύουμε ότι έγιναν πολλά στο σχολείο μας που συντέλεσαν αποφασιστικά στην ποιοτική αναβάθμισή του. Οι τακτικές όσο και απολύτως αναγκαίες παρεμβάσεις για την βελτίωση της εικόνας αλλά και της λειτουργικότητας του σχολικού κτιρίου, ο εμπλουτισμός του με πλούσιο διδακτικό –εποπτικό υλικό, η λειτουργία του σαν ολοήμερο από τη σχολική χρονιά 2002-2003, με την παράλληλη ένταξη στο σχολικό πρόγραμμα των αγγλικών, του αθλητισμού και της πληροφορικής και η προαγωγή του σχολείου μας από 2/θ σε 3/θ με την 64797/Δ4/29-6-2005 υπουργική απόφαση (και την αμέριστη συνδρομή της Α/θμιας Εκ/σης Χίου) είναι στοιχεία που επαληθεύουν πλήρως τον ισχυρισμό μας.
Θα ήταν μεγάλη παράληψη από μέρους μας αν σε αυτή την πολύ σύντομη αναφορά μας στην ιστορία του σχολείου μας δεν κάναμε ιδιαίτερη μνεία στους ανθρώπους που πρόσφεραν τα μέγιστα στη βελτίωση των συνθηκών μάθησης και την αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης που συντελέστηκε και συντελείται στο σχολείο μας.
Θα αναφερθούμε πρωταρχικά σε όλους τους γονείς αλλά και άλλους Ψαριανούς, που πρόσφεραν κατά καιρούς ανιδιοτελώς προσωπική εργασία αλλά και χρηματικά ποσά, αναγνωρίζοντας την σημασία και την προσφορά του σχολείου προς τη νεολαία αλλά και την τοπική κοινωνία γενικότερα. Στον αείμνηστο Ψαριανό Νικόλαο Γ Φιλίνη, δικηγόρο που έζησε στην Ερμούπολη της Σύρου, ο οποίος κληροδότησε στο σχολείο με τη διαθήκη του μετοχές της Τράπεζας της Ελλάδας από τις οποίες εισπράττεται ετήσιο μέρισμα. Στην κυρία Δώρα Φραγκομανώλη, πολιτικό μηχανικό από τη Θεσσαλονίκη, στον κύριο Πρόδρομο Εμφιετζόγλου, πρόεδρο της κατασκευαστικής εταιρίας «ΜΗΧΑΝΙΚΗ Α.Ε» καθώς και στον κύριο Θανάση Μαρτίνο, εφοπλιστή, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας αναβαθμίζοντας βαθμιαία την υλικοτεχνική υποδομή του σχολείου μας.
Υποχρέωση όλων μας γονιών, εκπαιδευτικών, αρμόδιων φορέων είναι η διαρκής προσπάθεια με στόχο τη δημιουργία ενός σχολείου «φάρου» της τοπικής κοινωνίας με ανοιχτά παράθυρα στον κόσμο και το μέλλον.
Βρατσάνος Κωνσταντίνος
Δήμαρχος Ψαρών
πρώην προϊστάμενος Δημοτικού Σχολείου Ψαρών